WordPress’te neler oluyor?
İnternet ile ilgilenen, işletme sitesi olan, blog yazan, az çok sosyal medya kullanan herkesin WordPress’e kulak aşinalığı vardır. Web sitelerinin yarısına altyapı sağlayan WordPress’in WP Engine ile yaşadığı WordPress krizi WP Drama’da yaşananları Open Source’un sorunlarını detaylıca aktarmıştık. Daha önce WordPress’e gerçek anlamda rakip çıkabilir mi? Mevcut WordPress’e alternatif CMS’leri listeleyip giriş yapmıştık. Bugün çok önemli ve değerli gördüğüm WordPress bu krizden nasıl çıkabilir? Çözüm önerileri neler? konusunu işleyeceğiz. Çözüm önerileri geldikçe içeriği güncelleyeceğiz.
WordPress bu krizden nasıl çıkabilir?
4 Ekim’de X’te bu sorunun çözümü ile ilgili görüşleri paylaşmıştım. WordPress 20 yıldır hayatımıza bir şekilde dokunan çok faydalı bir açık kaynak. Öncelikle Tüm WordPress topluluğunu olumsuz etkileyen bu olayın en kısa sürede çözülmesini diliyoruz. İlk olarak Dries ile başlıyoruz. Şimdiye kadar en makul çözümlerden biri daha önce benzer bir toplulukta ve CMS’te aynı sorunu yaşayan Drupal CEO’su Dries Buytaert’ten gelmişti.
Dries WP Drama’dan sonra yazdığı blog yazısında sorunun kaynağında Maker-Yapıcılar Taker-Alıcılar ve aşağıdaki 2 ana nedenin olduğunu söylüyor;
- Büyük katkı sağlayanlar ile asgari düzeyde katkı sağlayanlar arasındaki dengesizlik ve bunun açık kaynak topluluklarına nasıl zarar verdiği.
- Açık kaynak işletmelerinin adil bir şekilde bir arada var olmasını destekleyen bir ortamın olmaması.
Bu sorunun merkezinde, açık kaynak kodlu yazılım yaratıcılarının (“Yapıcılar”) çalışmalarının, anlamlı veya adil bir şekilde katkıda bulunmadan bundan kazanç sağlayan başkaları, genellikle de hizmet sağlayıcılar (“Alıcılar”) tarafından kullanıldığını gördükleri Yapıcı-Alıcı sorunu yer almaktadır.
WordPress krizi nasıl çözülür?
Burada Dries, sorunun temel kaynağını Maker-Taker problemi olarak görüyor. Bunların Open Source projelerde yer alan 2 ana unsur olduğunu belirtiyor. Maker’lar adından anlaşılacağı gibi koda yatırım yapmaktan pazarlamaya yardımcı olmaya, contributor(katkıda bulunan) topluluğunu büyütmekten kadar Açık Kaynak projelerinin oluşturulmasına yardımcı olan yapıcılar(maker’lar)
Dries; Büyük Açık Kaynak projelerinin başarısının arkasında genellikle bir veya daha fazla Yapıcı vardır. Örneğin, MongoDB MongoDB’nin, Red Hat Linux’un Drupal’ın Acquia (diğer birçok şirketle birlikte) Drupal’a yardımcı olan “Maker”lardır. Maker’lar yazılım geliştirme, mühendislik yatırımları yaparlar, dökümantasyon yazarlar, etkinlikler düzenlerler diyor. Dries’in burada Acquia şirketi yetki ve tanımlamaları farklı olsa da Matt’in Automattic’ine karşılık geliyor diyebiliriz.
Drupal Nasıl Çözdü?
Açık Kaynak projelerine geri katkıda bulunmadan bu projelerden para kazananlara “Taker” yani “Alıcı” diyebiliriz.
Dries, Taker bazı şirketler diğerlerinden daha fazla verebilir, birçoğu hiç geri veremeyebilir veya geri verme imkanına sahip olan ancak bunu yapmamayı tercih eden şirketler olabilir, bunu anlıyor ve buna saygı duyuyorum diyor tıpkı kendilerinin Varnish Cache’te yaptıkları gibi.
Yapıcılar ve Alıcılar arasındaki fark her zaman %100 net değildir, ancak genel bir kural olarak, Yapıcılar hem işlerini hem de Açık Kaynak projesini büyütmek için doğrudan yatırım yaparlar. Alıcılar yalnızca işlerini büyütmeye odaklanır. Kuruluşlar aynı anda hem Alıcı hem de Yapıcı olabilirler. Örneğin, benim şirketim Acquia, Drupal’ın bir Üreticisi, ancak Varnish Cache’in bir Alıcısı. Varnish Cache’i yoğun olarak kullanıyoruz ancak geliştirilmesine katkıda bulunmuyoruz.
Dries Maker/Taker farkını şu şekilde açıklıyor: “Bir müşteri yalnızca bir hizmet sağlayıcı seçebildiğinden, bu seçim açık kaynak projesinin sağlığını doğrudan etkiler. Bir müşteri bir Maker’ı seçtiğinde, gelirinin bir kısmı projeye yeniden yatırılır. Bazı Makerlar, üreticiler, bakım ve destek güvenceleri de dahil olmak üzere profesyonel hizmetler sunmaktadır.
Maker-Taker zorluğunun çözülmesi, açık kaynakta kalan en büyük engellerden biridir. Bunun başarılı bir şekilde ele alınması, on binlerce yeni açık kaynak işletmesinin kurulmasına yol açarken, aynı zamanda açık kaynağın sürdürülebilirliğini, büyümesini ve rekabet gücünü artırarak dünya üzerinde olumlu bir etki yaratabilir.
Yapıcılar büyümeye ve finansal başarı göstermeye başladığında Açık Kaynak projesi Alıcıları çekmeye başlar. Alıcılar ekosisteme genellikle Yapıcılarınkine benzer ancak ticari odaklı girerler” diyor.
Bunu şöyle düşünebilirsiniz; Bir WordPress proje yaptıracaksınız. WordPress Hosting‘de veya WordPress site tasarımında WordPress.com’u seçtiniz ortalama burada kazanılan kaynakların bir kısmı yine WordPress Foundation’a döner. Bir Taker (WP Engine veya WordPress Ajansı) seçtiğinizde gelirin çok azı veya hiçbiri WordPress’in core geliştirilmesi, update, tester, bugfix, OS süreçlerine geri dönmez. Dries’in vurgu yaptığı konu bu.
Bu nedenle bir açık kaynak topluluğunun şunları yapması çok önemlidir:
Dries Buytaert
1. Ekosistemlerindeki Yapıcıları ve Alıcıları açıkça tanımlamak
2. Yapıcılarını aktif olarak desteklemek ve tanıtmak
3. Son kullanıcıları Makerlar’ı seçmenin önemi konusunda eğitmek
Drupal’da bu sorunu nasıl çözdüğünü şu şekilde anlatıyor:
Bu ihtiyaçları karşılamak ve Drupal’deki Maker-Taker sorununu çözmek için 10 yıl önce bir katkı kredisi sistemi önerdim. Konsept basitti: Kuruluşlara çabaları için somut bir takdir vererek Drupal’e katkıda bulunmaya teşvik etmek. O zamandan beri bu sistemi kar amacı gütmeyen kuruluşumuz Drupal Association ile ortaklaşa uyguluyoruz. Drupal Derneği, hem bireylerden hem de kuruluşlardan gelen katkıları şeffaf bir şekilde takip etmektedir. Her katkı kredi kazandırır ve ne kadar çok katkıda bulunursanız Drupal.org’da (ayda milyonlarca kişi tarafından ziyaret edilir) ve DrupalCon gibi etkinliklerde (binlerce kişinin katıldığı) o kadar çok görünürlük kazanırsınız.
Dries Buytert
| Company A contributes | Company A doesn’t contribute | |
|---|---|---|
| Company B contributes | A makes $75 ($50 + $25) B makes $75 ($50 + $25) | A makes $35 ($60 – $25) B makes $45 ($20 + 25) |
| Company B doesn’t contribute | A makes $45 ($20 + $25) B makes $35 ($60 – $25) | A makes $0 ($10 – $25) B makes $0 ($10 – $25) |
“Kod katkısında bulunarak, vaka çalışmaları göndererek, etkinlikler düzenleyerek, dokümantasyon yazarak, Drupal Association’ı finansal olarak destekleyerek ve daha fazlasını yaparak kredi kazanabilirsiniz.” diyor ve aşağıdaki örnekle açıklıyor
Drupal’ın kredi sistemi, Açık Kaynak topluluğu içinde benzersiz ve öncüdür. Bu sistem; Makers ve Takers’ların kimler olduğunu belirlememize yardımcı olur diyor. Bu son kullanıcıları(WordPress’te hosting satın alacak veya Web tasarım projesi yaptıracak kişi/kurum) Makers’larla iş yapmaya yönlendirmeyi sağlayan bir öneri gibi görünüyor.
Dries’in Drupal’da uyguladığı çözümler
- Etkinlik sponsorlukları veya Drupal.org’da reklam gibi belirli avantajlar, minimum sayıda krediye sahip kuruluşlar için ayrılmıştır.
- Drupal Marketplace sadece Yapımcıları listeler ve onları katkılarına göre sıralar. Katkıda bulunmayı bırakan kuruluşların sıralaması kademeli olarak düşer ve sonunda kaldırılır.
- Son kullanıcıları, tedarikçilerinden açık kaynak katkıları talep etmeleri konusunda teşvik ediyoruz. Pfizer ve Georgia Eyaleti gibi Drupal kullanıcıları, işlerine seçim süreçlerinde yalnızca Makers’ın başvurmasına izin veriyor.
Yönetim ve Adalet
Katkı kredisi sisteminin adil olduğundan emin olmak için bağımsız ve tarafsız bir tarafın gözetiminden faydalanır. Drupal ekosisteminde Drupal Derneği bu önemli rolü yerine getirmektedir. Drupal Association, Drupal ekosistemindeki herhangi bir şirketin kontrolünden bağımsız olarak faaliyet göstermektedir. Drupal Derneği’nin sorumluluklarından bazıları şunlardır:
- DrupalCons’un düzenlenmesi
- Drupal.org’un yönetilmesi
- Katkı takibi ve kredi sisteminin denetlenmesi
Drupal Derneği Yönetim Kurulu’nda görev yapıyor olsam da, 12 üyeden sadece biri olduğumu ve birkaç yıldır Başkanlık pozisyonunda bulunmadığımı belirtmek önemlidir. Şirketim Acquia, kredi sisteminde hiçbir ayrıcalıklı muamele görmüyor. Acquia da dahil olmak üzere herhangi bir kuruluşun görünürlüğü yalnızca önceki on iki ay boyunca yaptığı katkılara göre belirlenir. Bu yapı adaleti sağlar ve Drupal topluluğunun tüm üyelerinin aktif katılımını teşvik eder. Dries Drupal Kredi sisteminin en mükemmel sistem olmadığını 10 yıl önce ortaya koyduğu sistemin Drupal vakfı tarafından sürekli geliştirilmeye çalışıldığını söylüyor.
WordPress.org, com, Automattic ve WordPress Foundation Sorunu Nasıl Çözebilir?
Dries yazısında WordPress, kuruluşları kaynaklarının %5’ini WordPress’in geliştirilmesine ayırmaya teşvik eden Five for the Future programı gibi girişimlerle Maker-Taker sorununu ele almak için şimdiden adımlar attı. Bu temele dayanarak, WordPress’in Drupal’inkine benzer bir katkı kredisi sistemini benimsemesinin faydalı olacağına inanıyorum. Bunun için aşağıdaki adımların atılması gerekiyor diyor;
- Mevcut yönetim modelinin daha dağıtık olacak şekilde genişletilmesi.
- WordPress ekosistemi içinde Maker/Taker (Alıcı-Satıcı)ların net tanımlarının yapılması.
- Çeşitli katkı türlerini izlemek ve değerlendirmek için adil ve objektif bir sistem uygulamak.
- Belirli katkı seviyesine gelen Maker’lar için WordPress pazarında önceliğe sahip olacak yapılandırılmış bir ödül sistemi, WordPress.org’da daha fazla görünürlük, WordPress etkinliklerinde sergileme fırsatları veya önemli hizmetlere erişim.
Bunlar, Katılımı teşvik ederek katkıları dengeler, ve her büyüklükteki açık kaynak işletmelerinin topluluğa katkılarına göre adil bir şekilde rekabet edebilecekleri bir ortam yaratır. Maker-Taker zorluğunun ele alınması, açık kaynaklı projelerin uzun vadeli sürdürülebilirliği için önemlidir. Drupal’ın yaklaşımı sadece WordPress için değil, benzer sorunlarla karşılaşan diğer açık kaynak topluluklar için de yapıcı bir çözüm sağlayabilir diyor.
Drupal kredi sistemini geliştirmeye devam ederken, hiçbir çözümün mükemmel olmadığını biliyoruz. Diğer açık kaynak projelerinin başarılarından ve zorluklarından bir şeyler öğrenmeye hevesliyiz ve fikirlere ve işbirliğine açığız.
WordPress krizi için diğer çözüm önerileri
Sarah Gooding, Open Source bir proje olup b2/cafelog dan forklanan ve +10 yıl WPTavern’de yazılar yazdığı WordPress’e de bu konuda tavsiyelerde bulunmuş. 9 yıl WordPress eski İcra Direktörü olarak görev yapan Josepha Haden Chomphosy open source ve WordPress ile ilgili şunları yazmış WPBeginner’dan Syed Balkhi’de yaşananları WordPress ile ilgili çözüm önerileri ve desteklerini burada belirtmiş. Burada WP Beginner ve Syed Balkhi’nin 2016’dan beri Lets Encrypt’e destek olması önemli. Sanırım tüm WordPress kullanıcıları ücretsiz Lets Encrypt’ti en az 1 kez kullanmıştır. Syed ayrıca hostingleri sponsor olmaları için desteklediğini 8 yılda 450 milyon web sitesine ücretsiz SSL sağlayan Lets Encrypt ten sonra artık tüm büyük hostingler ücretsiz SSL hizmeti sağlıyor. demiş. Bu tür destekler bence çok önemli.
WordPress, Open Source Krizleri ve Bağışların Önemi
Bugüne kadar 20 yılda milyonlarca WordPress site kuruldu. Belki 50 kuruş bağış bile istese hepimiz gönüllü olarak verip install’e öyle geçecektik. WordPress.org 2024 istatistiklerine göre günlük 10.000’den fazla WordPress site kuruluyor. Şimdiye dek 810 milyondan fazla WordrPress site kurulmuş. Kullanım kolaylığı göz önüne alındığında, WordPress.com kullanıcılarının Ocak 2024’te 52,3 milyondan fazla blog yazısı ve 4,9 milyondan fazla web sayfası, yalnızca 2023 te 50 milyon yorum, tüm WordPress sitelerin aldığı milyarlarca trafiği düşününce akan bilgi alışverişi ve insanlığın gelişimine katkısı muazzam.
Open Source projenin sürdürülebilir olması açısından bağışların önemi çok büyük. Dünya’da ve Türkiye’deki tüm işletme web sitelerinin de %43’ünden fazlasının WordPress olduğunu düşününce böyle faydalı bir yazılımın içine düştüğü durumdan çıkması için destek olmamız gerektiğini düşünüyorum. Bireysel olarak wordpressfoundation.org/donate/ ‘a çok küçük bir bağış ve WordPress.org forumlarında gönüllü sorulara destek olmak dışında hiçbirşey yaptığımı söyleyemem.
Sonuç olarak çözüm için Dries’ın önerdiği çözümler metodolojik olarak bana göre daha uygulanabilir ve bilimsel geliyor. WordPress kurucusu Matt Mullenweg’in WordPress’i b2/cafelog dan forklanmasından bugüne güncel, sürekli gelişen, değişen ancak internet yayıncılığı ve e-ticaretin özgürleştirilmesi, WordPress’e GPL’ye adanmışlığı konusunda büyük işler yaptı.
Bireysel olarak önerilerim;
- Her ne kadar WordPress ile Drupal’ın yazılım, plugin, tema, kullanıcı sayısı, trafik, topluluk, ajans vb. konularda büyüklüğü aynı değilse de Dries’in Drupal’da uyguladığı maker-taker ödül sistemi “Five for the Future” veya benzer bir çözüm WordPress için de olmalı.
- Ne olursa olsun, ne yaşanırsa yaşansın WordPress kullananların işini, içerik üretimini riske atacak CMS kaynaklı kriz yaşamayacağı yazılımı meydana getirebilecek vakfı, yönetimi, topluluğu, lider çatı şirketini bir araya getirmeli. Bundan sonra(Global) benzer bir kirizde kişisel, bireysel, kurumsal olarak kimse websitesi, eklentisi, teması nedeniyle Automattic, WP Engine veya WordPress’ten dolayı güncelleme/güvenlik/kapanma seviyesinde risk yaşar mı? durumuna gelmeyecek bir yapı/sistem kurabilmeli.
- Automattic ile WordPress foundaditon sınırları kesin çizgilerle belirlenmeli, yönetimleri, bağımsızlıkları çalışma alanları şeffaf ve net bir şekilde tanımlanmalı.
- WordPress topluluğu dahil WordPress.org da yer alan eklentilere, yorumlarına, reviewlere dokunulmamalı.
- Vakfın bağımsız yönetimini genişletip, yetkilerini arttırak istişareyle ortak kararlar almalı. Kriz yönetimi için topluluktan oluşan yönetim ekibi ve vakıf yönetimiyle radikal kararlar almalı.
- Kendisi de 20 yılın ardından dinlenmiş ve topluluğu bir arada tutan bir lider olarak tamamen WordPress’i geleceğe hazırlamalı.
WordPress sorunu elbet çözülecektir. Ancak WordPress krizi aslında hepimiz için ortak ders niteliğinde. Belki de bu kriz sadece WP Engine/ACF kullanıp benzer sorunu yaşayan siteleri alternatif arayışına sokmadı. Tüm ekosistemdeki sitelerin, bireylerin, şirketlerin silkelenmesine, sorgulamasına ve B planı yapmasına vesile olabilir. WordPress dahil tüm Open Source yazılım, CMS, tools ve uygulama kullananlara örnek olmalı benzer durumlar için her zaman böyle bir durumda alternatife (taşıma dahil) hazırlıklı olmalıyız. Peki siz bu konuda ne düşünüyorsunuz?
